Η έκταση της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την οικονομική θεωρία και πολιτική από την εποχή του Adam Smith (1723 - 1790). Έκτοτε, και μέχρι τη μεγάλη οικονομική κρίση (1929-1930) είχε επικρατήσει, πάνω-κάτω, η οριοθέτηση του Smith, μεταξύ κράτους και οικονομίας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης επικράτησε η κεϊνσιανή προσέγγιση η οποία με θεωρητικό πυρήνα την ενεργό ζήτηση οδήγησε σε εκτεταμένη κρατική παρέμβαση στην οικονομία (ανέθετε στο κράτος και παραγωγικές δραστηριότητες).
Από τα μέσα της δεκαετίας του 70 αρχίζει η ουσιαστική αμφισβήτηση αυτής της προσέγγισης που μέχρι τότε κυριαρχούσε. Η κρατική παρέμβαση δεν θεωρείται πλέον ως ένας τρόπος θεραπείας των δυσλειτουργιών της οικονομίας αλλά μάλλον ως αιτία της κρίσης.
Με αυτήν την έννοια συχνά οι ιδιωτικοποιήσεις θεωρούνται ως πανάκεια που θα λύσει τα χρόνια προβλήματα του δημόσιου ελλείμματος, του δημοσίου χρέους, όπως επίσης του πληθωρισμού, λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας και της συνακόλουθης μείωσης του κόστους παραγωγής.
Δηλαδή, υποστηρίζεται ότι σε μια οικονομία που θα αναπτύσσεται απαλλαγμένη από τις χαμηλής παραγωγικότητας και υψηλού κόστους λειτουργίας κρατικές οικονομικές δραστηριότητες ακόμη και αυτό το πρόβλημα της ανεργίας μπορεί να βρει την καλύτερη δυνατή λύση.
Ειδικότερα, η σύγκριση της αποτελεσματικότητας των κρατικών και ιδιωτικών «επιχειρήσεων» κατέστη αντικείμενο διεξοδικής ανάλυσης.
Το βασικό ερώτημα στο οποίο επεδίωξαν να απαντήσουν οι μελέτες είναι αν η ιδιοκτησιακή δομή της επιχείρησης ή η δομή της αγοράς, αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας.
Τα αποτελέσματα των θεωρητικών προσεγγίσεων και των εμπειρικών αναλύσεων παρουσιάζουν μία μάλλον μεικτή εικόνα και καταλήγουν ότι κράτος και αγορά, υπό κανονικές συνθήκες, οφείλουν να λειτουργούν σε δυναμική ισορροπία.
Υποστηρίζουν ότι η αγορά παράγει πλούτο χωρίς τον οποίο δεν υφίσταται κρατική οντότητα και ότι το κράτος προσφέρει το θεσμικό ρυθμιστικό πλαίσιο, απονέμει τη δικαιοσύνη, δημιουργεί τις υποδομές, εξασφαλίζει την ασφάλεια και τη σταθερότητα, προσφέρει υπηρεσίες υγείας και παιδείας, διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και σχεδιάζει το μέλλον.
Στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία του 80, οι δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ (κόμμα, συνδικαλισμός, κυβέρνηση) και της Αριστεράς καλλιέργησαν κουλτούρα και ανέπτυξαν πρακτικές υπέρμετρου κρατισμού. Έτσι, δομήθηκε κράτος αναποτελεσματικό και σε μεγάλη έκταση διεφθαρμένο. Το κράτος με την ευρεία έννοια ενισχύθηκε δραματικά με κάθε τρόπο έναντι της αγοράς και οι αναγκαίες ισορροπίες διαταράχθηκαν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η κυβέρνηση της ΝΔ υπό τον κ. Μητσοτάκη, επιχείρησε να αλλάξει την κατεστημένη πλέον «ατμόσφαιρα» και να προωθήσει τη συρρίκνωση του κράτους.
Όμως, το πολιτικό (κομματικό και συνδικαλιστικό), επικοινωνιακό και κοινωνικό περιβάλλον ήταν εξαιρετικά εχθρικό. Οι αγκυλώσεις επικράτησαν. Η χώρα έχασε την ευκαιρία να συγχρονίσει το βηματισμό της με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχασε χρόνο.
Προς τα τέλη της δεκαετίας του ʼ90 η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, υπό τον κ. Σημίτη, άνοιξε δειλά δειλά το θέμα των αποκρατικοποιήσεων. Την περίοδο Ιανουάριος 2000 - Φεβρουάριος 2004 επεχείρησε και σε κάποιο βαθμό έφερε σε πέρας κάποιες αποκρατικοποιήσεις (μετοχοποιήσεις).
Την περίοδο, Μάρτιος 2004 - Σεπτέμβριος 2009, η κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον κ. Καραμανλή, εντατικοποίησε τις σχετικές προσπάθειες στις οποίες προσέδωσε στρατηγικό χαρακτήρα. Έδωσε έμφαση στην πλήρη αποκρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος (αποκρατικοποιήθηκαν πλήρως η Εθνική και η Εμπορική. Υπό κρατικό έλεγχο έμεινε μόνο η Αγροτική Τράπεζα). Το ελληνικό Δημόσιο κατέστη μέτοχος μειοψηφίας στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και τον ΟΠΑΠ. Ο ΟΤΕ απέκτησε στρατηγικό εταίρο. Αποκρατικοποιήθηκε η Ολυμπιακή.
Οδήγησε σε επένδυση της Κίνας, στο λιμάνι του Πειραιά. Τα δημόσια έσοδα αποτέλεσαν σχεδόν το 10% της αύξησης του ΑΕΠ κατά την εν λόγω χρονική περίοδο. Περίπου το 75% των εσόδων προήλθε από εισροές ξένων κεφαλαίων, γεγονός που δείχνει την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών στην ελληνική οικονομία.
Την περίοδο, Οκτώβριος 2009 - Νοέμβριος 2011, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό τον κ. Παπανδρέου, δεν έκανε τίποτε το ουσιαστικό. Ο κ. Παπανδρέου και ο υπουργός Oικονομίας Γ. Παπακωνσταντίνου, πέραν των συνεχών κομπασμών δεν έφεραν επί του θέματος, όπως και επί άλλων θεμάτων, κανένα θετικό αποτέλεσμα.
Τα ποσοτικά στοιχεία που παρουσιάζονται στους πίνακες αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Μάλιστα η διάθεση επιπλέον μετοχών του ΟΤΕ έγινε σε πολύ χαμηλή τιμή. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ πούλησε σε τιμή 7,99 ευρώ ανά μετοχή, έναντι 21, 27,50 και 29 ευρώ ανά μετοχή που πούλησε η κυβέρνηση της ΝΔ.
Τα συγκεκριμένα ποσοτικά αποτελέσματα των πολιτικών που εφαρμόσθηκαν επί των αποκρατικοποιήσεων από τις κυβερνήσεις της περιόδου 2000 - 2011 παρουσιάζονται στους πίνακες 1, 2, 3 και 4.
Συνεπώς, με χρήση ενιαίων κριτηρίων, από τη συγκριτική αξιολόγηση των προαναφερθέντων ποιοτικών παραμέτρων και κυρίως των ποσοτικών στοιχείων των πινάκων 1, 2, 3 και 4, προκύπτει ότι κατά την χρονική περίοδο 2000 - 2011 στο θέμα των αποκρατικοποιήσεων,:
Α. Την καλύτερη επίδοση είχε η κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον κ. Καραμανλή, με υπουργούς Οικονομίας και Οικονομικών τον κ. Αλογοσκούφη (Μάρτιος 2004 - Δεκέμβριος 2008) και τον κ. Παπαθανασίου (Ιανουάριος 2009 - Σεπτέμβριος 2009). Συγκεκριμένα, τα έσοδα του Δημοσίου από αποκρατικοποιήσεις, με αναγωγή σε σταθερές τιμές του 2009 και σε μηνιαία βάση (για να είναι απολύτως έντιμη η σύγκριση), ήταν 124,4208 εκατ. ευρώ έναντι 103,65 εκατ. ευρώ κατά την διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή, τα δημόσια έσοδα ανά μήνα ήταν επί ΝΔ υψηλότερα κατά 20,03%.
Β. Από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, η υπό τον κ. Σημίτη, με αρμόδιους υπουργούς τους κ. Παπαντωνίου και Χριστοδουλάκη είχε συγκριτικά καλύτερη επίδοση από την αντίστοιχη υπό τον κ. Παπανδρέου με αρμόδιο υπουργό τον κ. Παπακωνσταντίνου.
Κλείνουμε το σημείωμα με την υπογράμμιση ότι η ρήση του Kelvin, «αν κάτι μπορείς να το μετρήσεις και να το εκφράσεις με αριθμούς τότε κάτι γνωρίζεις, ενώ αν δεν μπορείς, τότε η γνώση σου είναι ισχνή και ελάχιστα αποτελεσματική», είναι πάντα επίκαιρη. Η εφαρμογή της είναι κοινωνικά και πολιτικά ωφέλιμη αφού ακυρώνει τους ψευδολόγους και τα φερέφωνά τους και βοηθά τους πολίτες να προσεγγίζουν την αλήθεια.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 70 αρχίζει η ουσιαστική αμφισβήτηση αυτής της προσέγγισης που μέχρι τότε κυριαρχούσε. Η κρατική παρέμβαση δεν θεωρείται πλέον ως ένας τρόπος θεραπείας των δυσλειτουργιών της οικονομίας αλλά μάλλον ως αιτία της κρίσης.
Με αυτήν την έννοια συχνά οι ιδιωτικοποιήσεις θεωρούνται ως πανάκεια που θα λύσει τα χρόνια προβλήματα του δημόσιου ελλείμματος, του δημοσίου χρέους, όπως επίσης του πληθωρισμού, λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας και της συνακόλουθης μείωσης του κόστους παραγωγής.
Δηλαδή, υποστηρίζεται ότι σε μια οικονομία που θα αναπτύσσεται απαλλαγμένη από τις χαμηλής παραγωγικότητας και υψηλού κόστους λειτουργίας κρατικές οικονομικές δραστηριότητες ακόμη και αυτό το πρόβλημα της ανεργίας μπορεί να βρει την καλύτερη δυνατή λύση.
Ειδικότερα, η σύγκριση της αποτελεσματικότητας των κρατικών και ιδιωτικών «επιχειρήσεων» κατέστη αντικείμενο διεξοδικής ανάλυσης.
Το βασικό ερώτημα στο οποίο επεδίωξαν να απαντήσουν οι μελέτες είναι αν η ιδιοκτησιακή δομή της επιχείρησης ή η δομή της αγοράς, αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας.
Τα αποτελέσματα των θεωρητικών προσεγγίσεων και των εμπειρικών αναλύσεων παρουσιάζουν μία μάλλον μεικτή εικόνα και καταλήγουν ότι κράτος και αγορά, υπό κανονικές συνθήκες, οφείλουν να λειτουργούν σε δυναμική ισορροπία.
Υποστηρίζουν ότι η αγορά παράγει πλούτο χωρίς τον οποίο δεν υφίσταται κρατική οντότητα και ότι το κράτος προσφέρει το θεσμικό ρυθμιστικό πλαίσιο, απονέμει τη δικαιοσύνη, δημιουργεί τις υποδομές, εξασφαλίζει την ασφάλεια και τη σταθερότητα, προσφέρει υπηρεσίες υγείας και παιδείας, διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και σχεδιάζει το μέλλον.
Στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία του 80, οι δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ (κόμμα, συνδικαλισμός, κυβέρνηση) και της Αριστεράς καλλιέργησαν κουλτούρα και ανέπτυξαν πρακτικές υπέρμετρου κρατισμού. Έτσι, δομήθηκε κράτος αναποτελεσματικό και σε μεγάλη έκταση διεφθαρμένο. Το κράτος με την ευρεία έννοια ενισχύθηκε δραματικά με κάθε τρόπο έναντι της αγοράς και οι αναγκαίες ισορροπίες διαταράχθηκαν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η κυβέρνηση της ΝΔ υπό τον κ. Μητσοτάκη, επιχείρησε να αλλάξει την κατεστημένη πλέον «ατμόσφαιρα» και να προωθήσει τη συρρίκνωση του κράτους.
Όμως, το πολιτικό (κομματικό και συνδικαλιστικό), επικοινωνιακό και κοινωνικό περιβάλλον ήταν εξαιρετικά εχθρικό. Οι αγκυλώσεις επικράτησαν. Η χώρα έχασε την ευκαιρία να συγχρονίσει το βηματισμό της με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχασε χρόνο.
Προς τα τέλη της δεκαετίας του ʼ90 η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, υπό τον κ. Σημίτη, άνοιξε δειλά δειλά το θέμα των αποκρατικοποιήσεων. Την περίοδο Ιανουάριος 2000 - Φεβρουάριος 2004 επεχείρησε και σε κάποιο βαθμό έφερε σε πέρας κάποιες αποκρατικοποιήσεις (μετοχοποιήσεις).
Την περίοδο, Μάρτιος 2004 - Σεπτέμβριος 2009, η κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον κ. Καραμανλή, εντατικοποίησε τις σχετικές προσπάθειες στις οποίες προσέδωσε στρατηγικό χαρακτήρα. Έδωσε έμφαση στην πλήρη αποκρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος (αποκρατικοποιήθηκαν πλήρως η Εθνική και η Εμπορική. Υπό κρατικό έλεγχο έμεινε μόνο η Αγροτική Τράπεζα). Το ελληνικό Δημόσιο κατέστη μέτοχος μειοψηφίας στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και τον ΟΠΑΠ. Ο ΟΤΕ απέκτησε στρατηγικό εταίρο. Αποκρατικοποιήθηκε η Ολυμπιακή.
Οδήγησε σε επένδυση της Κίνας, στο λιμάνι του Πειραιά. Τα δημόσια έσοδα αποτέλεσαν σχεδόν το 10% της αύξησης του ΑΕΠ κατά την εν λόγω χρονική περίοδο. Περίπου το 75% των εσόδων προήλθε από εισροές ξένων κεφαλαίων, γεγονός που δείχνει την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών στην ελληνική οικονομία.
Την περίοδο, Οκτώβριος 2009 - Νοέμβριος 2011, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό τον κ. Παπανδρέου, δεν έκανε τίποτε το ουσιαστικό. Ο κ. Παπανδρέου και ο υπουργός Oικονομίας Γ. Παπακωνσταντίνου, πέραν των συνεχών κομπασμών δεν έφεραν επί του θέματος, όπως και επί άλλων θεμάτων, κανένα θετικό αποτέλεσμα.
Τα ποσοτικά στοιχεία που παρουσιάζονται στους πίνακες αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Μάλιστα η διάθεση επιπλέον μετοχών του ΟΤΕ έγινε σε πολύ χαμηλή τιμή. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ πούλησε σε τιμή 7,99 ευρώ ανά μετοχή, έναντι 21, 27,50 και 29 ευρώ ανά μετοχή που πούλησε η κυβέρνηση της ΝΔ.
Τα συγκεκριμένα ποσοτικά αποτελέσματα των πολιτικών που εφαρμόσθηκαν επί των αποκρατικοποιήσεων από τις κυβερνήσεις της περιόδου 2000 - 2011 παρουσιάζονται στους πίνακες 1, 2, 3 και 4.
Συνεπώς, με χρήση ενιαίων κριτηρίων, από τη συγκριτική αξιολόγηση των προαναφερθέντων ποιοτικών παραμέτρων και κυρίως των ποσοτικών στοιχείων των πινάκων 1, 2, 3 και 4, προκύπτει ότι κατά την χρονική περίοδο 2000 - 2011 στο θέμα των αποκρατικοποιήσεων,:
Α. Την καλύτερη επίδοση είχε η κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον κ. Καραμανλή, με υπουργούς Οικονομίας και Οικονομικών τον κ. Αλογοσκούφη (Μάρτιος 2004 - Δεκέμβριος 2008) και τον κ. Παπαθανασίου (Ιανουάριος 2009 - Σεπτέμβριος 2009). Συγκεκριμένα, τα έσοδα του Δημοσίου από αποκρατικοποιήσεις, με αναγωγή σε σταθερές τιμές του 2009 και σε μηνιαία βάση (για να είναι απολύτως έντιμη η σύγκριση), ήταν 124,4208 εκατ. ευρώ έναντι 103,65 εκατ. ευρώ κατά την διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή, τα δημόσια έσοδα ανά μήνα ήταν επί ΝΔ υψηλότερα κατά 20,03%.
Β. Από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, η υπό τον κ. Σημίτη, με αρμόδιους υπουργούς τους κ. Παπαντωνίου και Χριστοδουλάκη είχε συγκριτικά καλύτερη επίδοση από την αντίστοιχη υπό τον κ. Παπανδρέου με αρμόδιο υπουργό τον κ. Παπακωνσταντίνου.
Κλείνουμε το σημείωμα με την υπογράμμιση ότι η ρήση του Kelvin, «αν κάτι μπορείς να το μετρήσεις και να το εκφράσεις με αριθμούς τότε κάτι γνωρίζεις, ενώ αν δεν μπορείς, τότε η γνώση σου είναι ισχνή και ελάχιστα αποτελεσματική», είναι πάντα επίκαιρη. Η εφαρμογή της είναι κοινωνικά και πολιτικά ωφέλιμη αφού ακυρώνει τους ψευδολόγους και τα φερέφωνά τους και βοηθά τους πολίτες να προσεγγίζουν την αλήθεια.
του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΑΜΑΔΙΑ, Αν. Καθηγητή Αξιολόγησης Επενδύσεων και Πολιτικών στην Εκπαίδευση και τη Διά Βίου Μάθηση, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα
εφημερίδα "Το Παρόν της Κυριακής", 22/1/2012
για την αντιγραφή : Δημήτρης Μ. Χανιωτάκης
